สงขลาพอเพียง : เครือข่ายสร้างเสริมสุขภาพจังหวัดสงขลา - Songkhla Health

โดย นพ.สุภัทร ฮาสุวรรณกิจ

คนจนมีทั่วไปในทุกสังคม การนิยามว่าใครจนเป็นเรื่องหนึ่งที่น่าปวดหัวสำหรับภาครัฐ เพราะความยากในการนิยาม นักการเมืองไทยจึงตัดปัญหาด้วยการสร้างความเท่าเทียมในการรับประโยชน์จากรัฐบาล ไม่ว่าจะรวยเป็นพันล้านหรือจนแทบไม่มีข้าวจะกินก็ได้แจกเงินผู้สูงอายุทุกคนๆละ 1,000 บาทต่อเดือน รักษาฟรี 0 บาทรักษาทุกโรคให้กับทุกคน เรียนฟรีทุกคน หรือแม้แต่เงินช่วยเหลือน้ำท่วมคนละ 5,000 บาทเหมือนกัน แต่อย่างไรก็ตามการนิยามความจนนั้นสำคัญ เพราะจะนำมาสู่การให้ความช่วยเหลือได้เหมาะสมกว่าการแจกแบบหว่านแหแบบที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน

ภาพบ้านที่เห็นในรูปเป็นบ้านของคนจนเมือง ซึ่งงานสังคมสงเคราะห์ของเทศบาลบรูจจ์เป็นเจ้าของและจัดให้คนจนได้อยู่อาศัย ความยากคือใครเป็นคนจน และจะวัดกันอย่างไร เบลเยียมนิยามความจนและการคิดคำนวณว่าใครจนไว้น่าสนใจ เขาใช้รายได้มัธยฐาน (median of income) มาคำนวณ ไม่ได้ใช้ค่าเฉลี่ย (mean) เพราะค่าเฉลี่ยนั้นเมื่อนำคนรวยพันล้านมาเฉลี่ยรายได้เฉลี่ยจะสูงขึ้นมาก แต่ค่ามัธยฐานได้จากการนำรายได้ของคนทุกคนมาเรียงจากรายได้น้อยสุดจนถึงมากที่สุด แล้วเอารายได้ของคนที่อยู่ตรงกลางมาเป็นค่ามัธยฐาน ซึ่งถือเป็นระดับที่คนส่วนใหญ่ได้รับ ส่วนใครมีรายได้น้อยกว่า 60%ของค่ารายได้มัธยฐานถือว่าเป็นคนจน เข้าใจว่าด้วยสูตรนี้เขามีคนจนราว 10% ของประชากร ซึ่งสังคมจะช่วยเหลือเพื่อลดช่องว่างทางสังคม

วิธีการคิดเพื่อกำหนดว่าใครจนแบบสัมพัทธ์นี้น่าสนใจอย่างมาก เพราะเป็นการวัดความจนที่ให้ความสัมพันธ์กับพลวัตในสังคม เมื่อคนในสังคมมีรายได้มากขึ้น ข้าวของก็แพงขึ้น อีกทั้งชีวิตไม่ใช่อยู่รอดด้วยปัจจัยสี่เท่านั้น แต่คุณภาพชีวิตที่พอประมาณนั้นต้องมีการเข้าสังคมหรือทำกิจกรรมในสังคมด้วย ซึ่งล้วนมีค่าใช้จ่าย ตัวเลขวัดความจนจึงสัมพัทธ์เปลี่ยนไปทุกปื ส่วนธนาคารโลกใช้ตัวเลขตายตัว คนที่รายได้น้อยกว่าวันละ 2 dollars แปลว่าคนจน (poor) และน้อยกว่าวันละ 1.25 ดอลลาร์เรียกว่าคนโคตรจน (ultra-poor) ซึ่งเป็นวิธีคิดแบบง่ายเหมาะกับประเทศด้อยพัฒนา ส่วนประเทศไทยนั้นผมไม่รู้เหมือนกันว่าเราใช้ตัวเลขไหนมาบ่งชี้กำหนดว่าใครเป็นคนจน